Patron szkoły
Ksiądz, działacz i pisarz polityczny. Jeden z głównych przedstawicieli polskiego oświecenia, popierał program obozu reform w okresie Sejmu Czteroletniego. Stanisław Staszic pochodził z rodziny mieszczańskiej. Urodził się w Pile jako syn burmistrza. Został księdzem, gdyż to była jedna z niewielu dróg dla mieszczanina, która dawała nadzieje na karierę w życiu publicznym.
Na studiach w Lipsku, Getyndze i Paryżu otrzymał gruntowne wykształcenie przyrodnicze.
Po powrocie do kraju został nauczycielem dzieci Andrzeja Zamoyskiego. Zajmował się badaniem Karpat, był członkiem, a później prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Położył duże zasługi na polu rozwoju szkolnictwa i górnictwa w Polsce.
Staszic łączył w sobie gruntowną i wszechstronną wiedzę z głęboką szlachetnością serca. Szczególnie mocno przejmował go los mieszczan i chłopów. Swój majątek w Hrubieszowskiem rozdał chłopom, a w testamencie zapisał znaczne sumy na cele społeczne.
Działalnością obejmował najważniejsze dziedziny życia politycznego i społecznego. Poglądy wyłożył w dwóch dziełach: w "Uwagach nad życiem Jana Zamoyskiego" i w "Przestrogach dla Polski".
Program społeczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczaństwa i chłopstwa, lecz także z głębokiej troski o kraj, z lęku przed utratą niepodległości. Pisarz przywiązuje dużą wagę do wychowania młodzieży, dla której celem powinno być dobro ojczyzny.
Ponieważ szczęście społeczeństwa wynika z użyteczności wszystkich jego członków, dlatego, jak pisał, "końcem edukacji krajowej powinna być użyteczność obywatela". Proponuje, by w szkołach stosowano zasadę łączenia teorii z praktyką, poszerzano wiedzę o własnym kraju, pogłębiano wiadomości z matematyki, fizyki i chemii. Podkreśla konieczność odebrania Kościołowi prawa opieki nad szkolnictwem, czym poparł zdecydowanie program reform Komisji Edukacji Narodowej.
Wiele rozsądnych postulatów wysunął Staszic w dziedzinie organizacji władz państwowych
i prawodawstwa w Polsce.
Oto niektóre z nich:
- zniesienie liberum veto;
twierdził, że "szczęśliwość większej części obywatelów jest dobrem publicznym"
- przyznanie sejmowi władzy wykonawczej i uczestnictwo mieszczan w jego obradach (zasiadaliby oni wraz
z przedstawicielami szlachty w jednej izbie)
- przeciwstawienie się wolnej elekcji; Staszic opowiedział się za tronem dziedzicznym
- konieczność utworzenia stałej armii, na której utrzymanie płacić będzie szlachta
- uwolnienie chłopa od pańszczyzny; nie miał jednak odwagi żądać uwłaszczenia chłopów
- zamiana pańszczyzny na czynsz
- ograniczenie praw dziedzica wobec chłopa
- poszerzenie praw dla mieszczan
- uchwalenie ustaw zabezpieczających swobodny rozwój miast, co byłoby drogą do uprzemysłowienia kraju
- rozwój handlu i rzemiosła.
Osobne miejsce w jego dziełach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, którą wini za upadek kraju. Pisał: "Z samych panów zguba Polaków". Oni zniszczyli, według Staszica, szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postępowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.
Do dnia dzisiejszego Stanisław Staszic uważany jest za najwybitniejszą postać polskiego oświecenia. Doceniali go też jemu współcześni. Pogrzeb Staszica przybrał charakter manifestacji, młodzież pielgrzymowała na jego grób na Bielanach, mnożyły się wiersze ku czci zmarłego.
Wiele rozsądnych postulatów wysunął Staszic w dziedzinie organizacji władz państwowych i prawodawstwa w Polsce.